KẾT LUẬN

Nếu như những bài hát phản chiến của Trịnh Công Sơn đã mang đến kết quả tốt đẹp thì đó là nhờ vào sự kết hợp ngẫu nhiên những yếu tố khác nhau của lịch sử trong nửa sau của những năm 1960. Một trong những yếu tố này có thể đến từ cuộc đời và nhân cách của chính tác giả. Thấm nhuần truyền thống nghệ thuật của Huế từ thời thơ ấu, tuy nhiên anh đã hấp thụ một nền giáo dục kiểu Pháp với khái niệm của “tự do, bình đẳng, bác ái”. Anh cũng đã thể hiện một nhân cách riêng với tình yêu nhân loại, và đã từ chối tất cả những hình thức bạo lực. Khi tất cả những điều đó kết hợp với yếu tố thứ hai, thiên tài thơ ca và âm nhạc của anh, nhưng đồng thời cũng kết hợp với những mối tình bất hạnh của anh thì chúng ta có thể thấy sự nở rộ của những kiệt tác về tình ca của anh. Ngoài ra còn có một yếu tố thứ ba là về lịch sự. Kể từ giữa những năm 1960, chiến tranh gia tăng, và mâu thuẫn trong cuộc sống nghiêm trọng:mâu thuẫn khi nhìn thấy cái chết của dân thường, phụ nữ, trẻ em và người già, sự mâu thuẫn khi nhìn thấy những làng mạc bị tàn phá và những người Việt nam giết choc lẫn nhau. Đối với thiên tài của những bài ca tình yêu nhân loại này, chiến tranh cũng là nguồn cảm hứng. Nhưng với yếu tố này, chúng ta đừng quên có một vài trường hợp đã giúp ra đời những bài hát chống chiến tranh. Vào thời kỳ leo thang chiến tranh này, chính phủ Nam Việt Nam, mặc dù có sự cấm đoán chính thức nhưng cũng đã khoan nhượng cho một vài tự do trong cách thể hiện. Khả năng thể hiện của Trịnh Công Sơn có từ đâu? Đó là vì anh đã có đồng thời một giọng hát có thể diễn tả tốt những sáng tác của anh: nữ ca sĩ Khánh Ly. Và cuối cùng, những bài hát của anh có thể hoà nhập vào phong trào hoà bình của sinh viên, những nhà tổ chức các buổi hoà nhạc của anh.

Từ những bài hát phản chiến này, được sinh ra nhờ vào sự hội tụ của những yếu tố kể trên, để kết luận, chúng ta hãy nhấn mạnh về tính phổ biến của những bài hát. Trước hết chúng ta có thể ghi nhận tính phổ biến ngoài chính trị của chúng. Những bài hát này thì không dànhc ho những người cộng sản cũng chẳng phải cho những người quốc gia, mà đơn giản là dành cho việc chấm dứt chiến tranh. Mặc dù bị hai phe chính thức cấm, nhưng những bài hát đã vượt qua rào cản chính trị tìm được công chúng của hai phe đối nghịch này. Kế đến, có thể nói về tính phổ biến vượt không gian và văn hoá của những bài hát qua sự thành công của một số bài hát của anh ở Nhật Bản, trong khuôn khổ của phong trào hoà bình của xứ sở này. Cuối cùng là tính phổ biến vượt thời gian. Chiến tranh Việt Nam, bây giờ đã xa, nhưng chúng ta vẫn luôn được nghe những bài hát này, ở Việt Nam, Mỹ hoặc ở Pháp.

Từ đâu mà có được sự phổ biến của những bài hát này? Một mặt, sự phổ biến này đến từ giá trị nghệ thuật của những tác phẩm của anh. Giai điệu, âm điệu và âm vang của lời bài hát, ngay cả đối với những người không biết tiếng Việt, đã là những yếu tố nghệ thuật gây ấn tượng cho họ. Khi một bài hát hay, dù không hiểu lời của bài hát, bài hát vẫn hay. Kế đến là cái đẹp của ngôn từ, của thơ ca, khi người ta biết tiếng Việt. Những tình cảm được ca ngợi thì hoàn toàn là cái chung của tất cả nhân loại cho mọi thời đại. Bất kỳ người mẹ nào mất đứa con hai mươi tuổi trong cuộc chiến đều bày tỏ cùng một tình cảm mà người mẹ đã than vãn một cách kín đáo như trong bài Ngủ đi con (xem III-3, trang 57). Tiếng kêu than của bà mẹ có thể làm rơi lệ tất cả mọi người. Ngay khi chúng ta quên đi một chút cảnh trí đặc biệt ở Việt Nam như da vàng, đồng lúa, tên của các trận đánh, tên của xứ sở…, chủ đề của bài hát thì hoàn toàn phổ biến.

Mặt khác, tính phổ biến của chủ đề chống chiến tranh xuất phát từ điều kiện nhân văn. tại sao chống chiến tranh? Đó là vì luôn xảy ra những cuộc chiến tranh. Thật sự, nhân loại có vẻ không tiến bộ về điểm này, kể từ thời tiền sử cho đến ngày nay. Bên cạnh đó, đối với những người Việt Nam, đã 16 năm trôi qua kể từ khi chiến tranh chấm dứt và “chiến tranh tiếp diễn”, theo một người Việt Nam ở Pháp. Nếu không phải “chiến tranh tiếp diễn” thì tại sao phải có nhiều cảnh sát bảo vệ cho buổi hòa nhạc của Trịnh Công Sơn? Và tại sao, những ca sĩ tài năng, khi được mời đến phương Tây, có người đã biến mất đột ngột? Mặt khác, nếu chúng ta ở Việt Nam, hoặc nơi nào đó trên hành tinh này, thì than ôi, chúng ta sẽ lại luôn nhận thấy cùng những cảnh tượng như trong bài hát của Trịnh Công Sơn. Khi ”Đại bác ru đêm ở Bagdad, cũng là lúc Hà Nội bị oanh tạc. Và khi bài Một buổi sáng mùa xuân” ra đời thì trẻ em người Koweit cũng đi trên bom mìn… Chừng nào tính xấu của nhân loại vẫn còn, thì những kiệt tác của Trịnh Công Sơn sẽ vẫn còn tiếp tục, và phải còn tiếp tục, để thức tỉnh trái tim con người.